Mizan Nedir?

Şirketiniz İçin Doğru Mizanı Hazırlamanın Altın Kuralları

Mizan nedir sorusunun cevabı, şirketinizin finansal sağlığını doğru değerlendirmenin temelini oluşturur. Muhasebe süreçlerinde hesapların doğruluğunu denetlemek için kullanılan bu önemli finansal tablo, işletmenizin mali durumunu anlamanızda kritik bir rol oynar. Aslında, muhasebenin dört temel aşaması olan kayıt, sınıflama, raporlama ve analiz süreçleri arasında yer alan mizan kontrolü , gerçekleştirilmesi gereken en önemli adımlardan biridir.

Muhasebede mizan ne demek diye sorduğunuzda, bu aslında işletmenizin hesaplarının borç ve alacak taraflarının dengede olup olmadığını gösteren bir kontrol mekanizmasıdır. Özellikle aylık mizan gibi düzenli kontroller, her ay sonunda mutlaka tamamlanması gereken ve geçici vergi dönemleri beklenmeden yapılması gereken önemli bir süreçtir. Dikkat edilmesi gereken en önemli nokta ise, mizan tablosunda "Borç" ve "Alacak" sütunlarının toplamı ile "Borç Bakiye" ve "Alacak Bakiye" sütunları toplamının eşit olması gerekliliğidir. Bu yazımızda, mizan türlerini, doğru mizan hazırlamanın inceliklerini ve mizanın şirketiniz için neden hayati önem taşıdığını detaylıca ele alacağız.

Muhasebe dünyasında denge ve kontrolün simgesi olan mizan, işletmelerin finansal sağlığını değerlendirmede kilit bir araçtır. Türkçe anlamı "denge, terazi" olan mizan, adıyla tam olarak işlevini yansıtır.

Mizan, belirli bir dönemde işletmenin borç ve alacak işlemlerini özetleyen, hesapların dengeli olup olmadığını kontrol eden temel bir muhasebe aracıdır. Başka bir deyişle, muhasebede kullanılan ve hesapların belli tarihlerde tekrar incelendikten sonra, borç ve alacak toplamlarıyla bakiyelerinin bir tabloya toplu şekilde yazılmasıyla oluşan özet bir tablodur. Bu tablo sayesinde hesapların gerçek duruma uygun olup olmadığını, kurallarına göre çalıştırılıp çalıştırılmadığını da kontrol edebiliriz.

Mizan tablosu, işletmenin dönem içi kayıtlarının yevmiye defterinden büyük deftere doğru bir şekilde aktarılıp aktarılmadığını kontrol etmek için kullanılan çizelgedir. Özellikle yevmiye defteri borç ve alacak sütunları toplamı ile mizanın borç ve alacak tutarları toplamının birbirine eşit olması gerekmektedir. Aynı zamanda borç ve alacak bakiyeleri kendi aralarında eşit olmalıdır. Bu durum tüm muhasebe fişlerinin borç/alacak dip toplam eşitliğinin sağlanması ile mümkün olur.

Standart bir mizanda şu bilgiler bulunmalıdır:

• Hesap numaraları (küçükten büyüğe sıralı)

• Hesap adları

• Dönem sonu itibarıyla borç ve alacak toplamları

• Mizanın düzenleniş tarihi

• Mizana dahil olan en son yevmiye maddesi numarası

Örnek bir mizan tablosu aşağıda verilmiştir. Hesaplar arasındaki bağlantıya ve dip toplam eşitliklerine dikkat ediniz.

Bilanço'nun sol tarafı (Aktifler/Varlıklar) tek düzen hesap planının 1, 2 ve 3 ile başlayan hesaplarının bakiyeleri ile oluşur. Bilanço'nun sağ tarafı ise (Pasifler/Varlıklar) tek düzen hesap planının 4 ve 5 ile başlayan hesaplarının bakiyeleri ile oluşur. Bu bakiyeler mizanda rahatlıkla tespit edip bilançoya aktarılabilir.

Mizan defteri, muhasebe sisteminde hazırlanan tüm mizan türlerinin bir araya getirilerek düzenli biçimde kayıt altına alındığı defterdir. Genellikle işletmelerin muhasebe iç denetim süreçlerinde ya da vergi denetimlerinde referans kaynağı olarak sunulur. Bu defterin eksiksiz ve doğru tutulması hem muhasebe denetimi hem de olası vergi incelemelerinde işletmenin savunmasını güçlendirir.

Günümüzde bilgisayarların muhasebe işlemlerinde yoğun olarak kullanılmasıyla mizan düzenleme işlemi çok daha kolay hale gelmiştir. Muhasebe programları istenilen tarihte, istenilen tarih aralığında, kebir hesapları, alt hesaplar düzeyinde, bilanço sınıfları düzeyinde mizan çıkartabilmektedir.

İşletmelerin muhasebe uygulamalarında farklı amaçlar için hazırlanan çeşitli mizan türleri bulunmaktadır. Her mizan türü, belirli dönemlerde ve özel amaçlarla düzenlenir, böylece işletmenin finansal durumunu farklı açılardan görmemizi sağlar.

Aylık mizan, adından da anlaşılacağı gibi her ayın sonunda düzenlenen ve o aya ait tüm işlemleri özetleyen mizandır. Örneğin, Mayıs ayında düzenlenen mizan, Mayıs Mizanı olarak adlandırılır. Bu mizanlar, işletmenin mali açıdan ne durumda olduğunu sürekli izleyebilme olanağı sağlar ve muhasebe hatalarının erken tespit edilebilmesine yardımcı olur. Aylık mizan, geçici vergi dönemleri beklenmeden mutlaka yapılması gereken önemli bir süreçtir.

Geçici mizan, muhasebe döneminin ortasında yapılan, hesapların geçici durumu hakkında bilgi veren bir özet belgedir. Bu belge, genel hata ve uyumsuzlukları tespit etmeye yöneliktir. Hesapların doğruluğunu kontrol etmek için düzenlenir ve mizanın denge durumuna göre muhasebe kayıtlarını yeniden incelemek gerekebilir.

Kesin mizan, dönem sonu envanter işlemlerinden sonra oluşturulan ve yılın nihai mali durumunu yansıtan mizandır. Dönem sonu işlemleri ile ilgili yevmiye ve defterikebir kayıtları yapılarak hesapların defterikebir bakiyeleri, envanter sonuçlarına göre düzeltildikten sonra düzenlenir. Kesin mizan, finansal tabloların hazırlanmasında temel kaynak olarak kullanılır ve sonradan değiştirilemez.

Genel geçici mizan, muhasebe döneminin sonunda, 31 Aralık tarihinde envanter işlemlerinden önce hazırlanır. Bu mizan, yıl boyunca yapılan tüm işlemleri kapsar ve mali tablolar için temel bir özet niteliğindedir. Genel geçici mizan, nihai mizan ve finansal tablolar oluşturulmadan önceki kontrol sürecini temsil eder.

Detay mizan, hesapların en alt seviyelerine kadar inilerek hazırlanan mizandır. En alt seviyeler seçildiğinde ilgili raporda sadece en alt seviyelere yönelik bilgiler yer alır. Bu sayede işletmenin finansal durumu hakkında daha detaylı bilgi edinilmesini sağlar.

Tüm mizan türlerinde, "Borç" ve "Alacak" sütunlarının toplamı ile "Borç Bakiye" ve "Alacak Bakiye" sütunları toplamının eşit olması gerekir. Bu durum tüm muhasebe fişlerinin borç/alacak dip toplam eşitliğinin sağlanması ile mümkün olur. Çünkü en temelde muhasebe nakit ve evrak akışını takip eder ve her harekette bir kaynak (alacaklanan taraf) ile bir hedef (borçlanan taraf) arasında eşitlik bulunmalıdır.

Doğru bir mizan hazırlamak, muhasebe süreçlerinin sağlıklı işlemesi için temel bir gerekliliktir. Bu süreç, dikkat ve titizlik gerektiren adımlardan oluşur.

Mizan süreci, yevmiye defterindeki kayıtların büyük deftere (defter-i kebir) aktarılmasıyla başlar. Öncelikle muhasebe kayıtları yevmiye defterine maddeler halinde işlenir, sonrasında bu kayıtlar büyük deftere aktarılır. Bu işlemler sırasında herhangi bir hata olup olmadığını anlamak için mizan hazırlanır. Yevmiye defteri ile büyük defter arasındaki tutarlılık, mizanın temelini oluşturur ve finansal tabloların güvenilirliğini sağlar.

Mizanda borç ve alacak toplamlarının eşit olması, muhasebe kayıtlarının doğru yapıldığını gösterir. Bu eşitlik olmazsa, yevmiye defteri ve büyük defter kayıtları tekrar kontrol edilmelidir. Çünkü her muhasebe kaydında bir taraf borçlanırken diğer taraf alacaklanır ve bu iki tarafın eşit olması zorunludur. Borç-alacak dengesi, işletmenin mali durumunun doğru yansıtılmasını sağlar.

Standart bir mizanda şu bilgiler bulunmalıdır:

• Hesap numaraları (küçükten büyüğe sıralı)

• Hesap adları (niteliksel tanımlar)

• Borç ve alacak tutarları (dönem sonu toplamları)

• Tarih ve referans bilgileri (en son yevmiye kaydı numarası)

Mizan hazırlarken sık yapılan hatalar arasında, bazı hesapların eksik aktarılması, borç-alacak toplamlarının eşit olmaması ve hesap bakiyelerinin yanlış yerleştirilmesi bulunur. Ayrıca hesapların karakterlerine dikkat edilmemesi (varlık hesaplarının borç, kaynak hesaplarının alacak karakterli olması) de sık rastlanan hatalardır. Bu hatalar, mali tabloların yanlış hazırlanmasına ve işletme kararlarının hatalı verilmesine yol açabilir.

Kümülatif mizan, işletmelerin belirli bir dönemde gerçekleşen mali işlemlerinin toplamını göstererek finansal durumlarını izlemek için kullanılan önemli bir muhasebe aracıdır. Belirtilen dönemdeki tüm işlemlerin birikimli olarak toplandığı bu rapor, işletmelerin mali durumunu doğru şekilde değerlendirmelerini sağlar.

Tek düzen hesap planında detay hesaplar yardımcı hesaplara, yardımcı hesaplar ana hesaplara, ana hesaplarda bilanço hesaplarına bağlıdır. Kümülatif mizanda yardımcı hesaplar kendilerine bağlı olan detay hesapların toplamlarını görüntüler. Aynı şekilde ana hesaplar kendilerine bağlı olan yardımcı hesapların toplamlarını görüntüler. Kümülatif mizanın sağlıklı oluşabilmesi için tüm muhasebe fişlerinde detay hesaplar seçilmelidir.

Kümülatif mizan, Tek Düzen Hesap Planı'nın yapısıyla doğrudan ilişkilidir. Hesap planında yer alan hesapların kod numaraları ve sıralamaları değiştirilemez. Bu düzen, mali tabloların doğru hazırlanmasını sağlar ve vergi beyannamelerinin hatasız oluşturulmasına yardımcı olur.

Başka bir deyişle, kümülatif mizan sayesinde işletmeler, dönem içindeki mali işlemlerini doğru şekilde takip edebilir, finansal tablolarını güvenilir biçimde oluşturabilir ve olası denetimlerde hesaplarının kontrolünü kolayca sağlayabilirler.

Hatalı hazırlanan bir mizan, işletmenizin tüm finansal yapısını sarsabilecek bir domino etkisi yaratır. Muhasebe dünyasında bu basit görünen hataların sonuçları genellikle tahmin edilenden çok daha ciddidir.

Mizan dengede değilse, mali tablolarınız kaçınılmaz olarak hatalı olacaktır. Bu durumda tabloları inceleyenler, işletmenizin gerçek mali durumu hakkında yanıltıcı bilgilere maruz kalır. Ayrıca hatalı bilgiler, yatırımcıların ve kredi verenlerin güvenini sarsarak işletmenizin kredi ve piyasa değerini düşürebilir. Dahası, krediye erişiminiz ciddi anlamda zorlaşabilir.

İşletme yönetimleri stratejik kararları mali tablolar aracılığıyla alır. Hatalı mizanın yol açacağı yanlış bilgi sunumu, büyüme stratejilerinden maliyet yönetimine kadar birçok alanda gerçek dışı kararlara neden olabilir. Sonuçta bu hatalar, şirketinizin geleceğini doğrudan etkileyecek yanlış yönetimsel adımlara sebebiyet verebilir.

Mizandan kaynaklı yanlış mali tablolar, beyannamelerde ve diğer yasal raporlarda hatalara yol açabilir. Resmi kurumlara hatalı bilgi sunulması, vergi cezaları başta olmak üzere çeşitli yasal yaptırımları beraberinde getirir. Özellikle muhasebe kayıtları beyan edildikten sonra değiştirilemeyeceğinden, bu yanlışlıklar işletmenizi ciddi sorunlarla karşı karşıya bırakabilir.

Sonuç olarak, mizan tablosu muhasebenin temel taşlarından biri olarak şirketinizin finansal sağlığını yansıtan kritik bir araçtır. Bu yazıda detaylıca incelediğimiz gibi, mizan sadece bir kontrol mekanizması değil, aynı zamanda işletmenizin mali durumunu anlamanızı sağlayan önemli bir pusuladır. Aylık, geçici, kesin, genel geçici ve detay mizan türlerinin her biri farklı amaçlara hizmet ederek işletmenizin çeşitli dönemlerdeki mali durumunu farklı açılardan görmenize yardımcı olur.

Özellikle vurgulamak gerekirse, mizan tablosunda "Borç" ve "Alacak" sütunlarının toplamı ile "Borç Bakiye" ve "Alacak Bakiye" sütunları toplamının eşit olması hayati önem taşır. Çünkü muhasebe temelde nakit ve evrak akışını takip eder ve her harekette bir kaynak ile bir hedef arasında mutlak bir denge bulunmalıdır. Bu dengenin bozulması, işletmenizin tüm finansal yapısını etkileyecek ciddi sonuçlar doğurabilir.

Hatalı bir mizan, mali tablolarınızın yanlış hazırlanmasına, yönetim kararlarınızın hatalı verilmesine ve vergisel açıdan riskler oluşmasına neden olabilir. Dolayısıyla, mizanınızı hazırlarken hesap numaralarından borç-alacak eşitliğine kadar tüm detaylara dikkat etmeniz gerekmektedir.

Düzenli mizan kontrolü yapmak, özellikle aylık mizanların geçici vergi dönemleri beklenmeden hazırlanması, finansal hatalarınızı erken tespit etmenize ve düzeltmenize olanak sağlar. Başka bir deyişle, doğru hazırlanmış bir mizan, işletmenizin mali durumunu şeffaf bir şekilde göstererek sağlıklı kararlar almanıza yardımcı olur.

Mizanın önemi ve işlevi hakkında bilgi sahibi olmak, modern bir işletme yöneticisi veya muhasebeci için vazgeçilmez bir gerekliliktir. Şirketinizin finansal sağlığını korumak, doğru kararlar almak ve yasal yükümlülüklerinizi eksiksiz yerine getirmek için mizan hazırlama sürecine gereken özeni göstermelisiniz. Böylece işletmenizin mali durumunu her zaman dengede tutabilir, gelecek planlarınızı sağlam bir finansal zemin üzerine inşa edebilirsiniz.

Noyax'da ücretsiz deneme hesabı açıp mizan ile ilgili tüm işlevleri inceleyebilirsiniz.