BİLANÇO NEDİR?

İşletme Finansal Durumunun Aynası

Bir işletmenin belirli bir andaki finansal fotoğrafını çeken bilanço, bir rapor veya hikaye değil, tam bir denge tablosudur. Bu tablo, bir işletmenin sahip olduğu değerleri (varlıklar) , bu değerleri nasıl finanse ettiğini (kaynaklar) ve üçüncü kişilere olan borçlarını (yükümlülükler) gösterir. Bilanço, sadece yasal bir zorunluluk değil, aynı zamanda yöneticiler, yatırımcılar ve paydaşlar için işletmenin finansal sağlığına dair en önemli referans kaynaklarından biridir.

Bilanço, her zaman Varlıklar = Borçlar + Öz Kaynaklar formülüyle denklik kurar ve bu, muhasebenin çift taraflı kayıt sisteminin temelidir. Bu denklik, bilançonun sol tarafı olan Aktifler (Varlıklar) ile sağ tarafı olan Pasifler (Borçlar ve Öz Kaynaklar) arasında mutlak bir eşitlik olmasını sağlar. Bu sayede, bir işletmenin sahip olduğu her şeyin bir finansman kaynağı olduğu ve bu kaynakların nereden geldiği net bir şekilde görülür.

Aktifler, işletmenin sahip olduğu ve gelecekte ekonomik fayda sağlaması beklenen tüm varlıkları ifade eder. İşletmenin sahip olduğu nakit paradan, kullandığı makinelere ve hatta sahip olduğu bir patent hakkına kadar her şey bu başlık altında yer alır. Aktifler, likvidite (nakde dönüşme hızı) durumuna göre iki ana gruba ayrılır.

Dönen varlıklar, bir yıl veya normal faaliyet döngüsü içinde nakde çevrilmesi, kullanılması veya tüketilmesi planlanan varlıklardır. Bunlar, işletmenin kısa vadeli yükümlülüklerini karşılayabilme yeteneğini gösterdiği için likidite analizi açısından büyük önem taşır.

• Nakit ve Nakit Benzerleri: İşletmenin kasasında bulunan nakit para, banka hesaplarındaki mevduatlar ve kolayca nakde çevrilebilen kısa vadeli yatırım araçları (örneğin; para piyasası fonları) bu kalemde yer alır. Bir işletmenin en likit varlığıdır.
• Ticari Alacaklar: İşletmenin sattığı mal veya hizmetler karşılığında henüz tahsil edemediği tutarları gösterir. Müşterilerden alınacak paralar bu kalemin en yaygın örneğidir.
• Stoklar: İşletmenin satmak üzere elinde bulundurduğu hammadde, yarı mamul ve mamul ürünlerdir. Stokların doğru yönetimi, işletmenin kârlılığı için kritik öneme sahiptir.
• Diğer Dönen Varlıklar: Bu grup, yukarıdaki ana kalemlere girmeyen ancak bir yıl içinde nakde çevrilecek diğer varlıkları kapsar. Örneğin; gelecek dönemlere ait peşin ödenmiş giderler veya diğer çeşitli alacaklar bu kaleme girer.

Duran varlıklar, bir yıldan daha uzun süre işletme faaliyetlerinde kullanılacak, satılmak veya tüketilmek amacıyla elde bulundurulmayan varlıklardır. İşletmenin uzun vadeli gücünü ve yatırım yapısını yansıtırlar.

• Maddi Duran Varlıklar: Fiziksel bir varlığı olan ve işletme faaliyetlerinde kullanılan değerlerdir. Bu gruba giren en yaygın örnekler; arazi, binalar, makineler, taşıtlar, demirbaşlar ve üretim tesisleridir. Bu varlıkların bir kısmı aşınma ve yıpranmaya maruz kaldığından, bilançoda net değerleri amortisman (yıpranma payı) düşüldükten sonra gösterilir.
• Maddi Olmayan Duran Varlıklar: Fiziksel bir varlığı olmayan ancak işletmeye ekonomik fayda sağlayan değerlerdir. Patent hakları, lisanslar, telif hakları ve şerefiye (goodwill) gibi kalemler bu kategoride de yer alır. Bu varlıklar da belirli bir süre üzerinden itfa edilir.
• Finansal Duran Varlıklar: İşletmenin kârlı bir yatırım yapmak amacıyla, bir yıldan uzun süre elde tutmayı planladığı hisse senetleri veya tahviller gibi finansal varlıkları içerir.

Bilanço’nun sağ tarafı olan pasifler, işletmenin aktiflerini finanse etmek için kullandığı kaynakları gösterir. Bir işletmenin tüm varlıkları, ya üçüncü şahıslardan alınan borçlarla (yabancı kaynaklar) ya da işletme sahiplerinin kendi sermayesiyle (öz kaynaklar) finanse edilmiştir.

Kısa vadeli yükümlülükler, işletmenin bir yıl veya daha kısa bir sürede ödemesi gereken borçlarıdır. Bu borçlar, işletmenin likidite riski açısından en dikkatle takip edilmesi gereken kalemlerdendir.

• Ticari Borçlar: İşletmenin mal ve hizmet satın aldığı tedarikçilere olan borçlarıdır.
• Banka Kredileri (Kısa Vadeli): Geri ödeme vadesi bir yılın altında olan banka kredileridir.
• Diğer Kısa Vadeli Yükümlülükler: Çalışanlara olan maaş ve ücret borçları, devlete olan vergi ve sosyal güvenlik borçları gibi diğer kısa vadeli ödeme yükümlülükleri bu kalemde yer alır.

Uzun vadeli yükümlülükler, ödeme vadesi bir yıldan daha uzun olan borçlardır. Bu borçlar genellikle işletmenin yatırım projeleri veya büyüme hedefleri için kullandığı finansman kaynaklarıdır. En yaygın örnekleri, uzun vadeli banka kredileri ve işletmenin halka arz yoluyla ihraç ettiği tahvillerden doğan borçlardır.

Öz kaynaklar, işletmenin borçları ödendikten sonra kalan net değeridir. İşletme sahiplerinin (ortakların) şirketteki payını temsil eder. Öz kaynaklar ne kadar güçlüyse, işletme finansal olarak o kadar sağlam bir yapıya sahiptir.

• Sermaye: İşletmenin kurulduğu andan itibaren sahipleri tarafından konulan ana sermaye tutarıdır.
• Yedek Akçeler: İşletmenin gelecekteki olası zararları veya yatırım ihtiyaçları için yasal zorunluluklar veya şirket kararlarıyla ayrılan kâr paylarıdır.
• Geçmiş Yıl Kârları / Zararları: İşletmenin raporlama dönemi içinde elde ettiği net kâr veya zarar tutarıdır. Dönem sonunda bu tutar, öz kaynaklar hanesine eklenir ya da düşülür.

Konunun daha iyi anlaşılması için basit bir bilanço örneği inceleyelim.

ABC A.Ş. BASİT BİLANÇO TABLOSU (31 Aralık 2024)

Bu örnekte, ABC A.Ş.'nin toplam varlıklarının 2.000.000 TL olduğunu görüyoruz. Bu varlıkların 450.000 TL'si kısa vadeli borçlarla, 550.000 TL'si uzun vadeli borçlarla ve kalan 1.000.000 TL'lik kısmı ise işletme sahiplerinin kendi kaynaklarıyla (sermaye ve kâr) finanse edilmiştir. Görüldüğü gibi, bilanço dengesi (2.000.000 TL = 450.000 TL + 550.000 TL + 1.000.000 TL) sağlanmıştır.

Bir bilanço tablosu, tek başına bir anlam ifade etmez. Asıl değeri, yorumlandığı ve analiz edildiği zaman ortaya çıkar. Birçok farklı analiz yöntemi, bilançonun sunduğu verileri anlamlı bilgilere dönüştürür.

Bu yöntemde, bilanço kalemlerinin her biri, toplam varlıklar (veya pasifler) içinde yüzde kaçlık bir paya sahip olduğu üzerinden incelenir. Bu analiz, işletmenin varlık yapısını ve finansman kaynaklarının dağılımını anlamak için kullanılır. Örneğin; ABC A.Ş.'nin dönen varlıklarının toplam varlıklar içindeki payı (%40), duran varlıklar (%60) ile kıyaslanarak işletmenin varlık yapısının daha çok duran varlıklara dayalı olduğu sonucuna varılabilir.

Yatay analiz, işletmenin farklı dönemlerdeki bilançolarını (örneğin; 2023 ve 2024 yılları) yan yana koyarak kalemlerin zaman içinde nasıl değiştiğini inceler. Bu yöntemle, stokların artış hızı, borçların azalması veya varlıkların büyüme oranı gibi işletmenin performans trendleri gözlemlenebilir.

En sık kullanılan analiz yöntemlerinden biridir. Bilanço kalemleri arasında kurulan matematiksel oranlar, işletmenin likidite, kârlılık, finansal yapı ve faaliyet verimliliği gibi alanlardaki performansını ölçer. Örnek olarak:

• Cari Oran (Likidite Oranı): Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yükümlülükler. Bu oran, işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü gösterir.
• Borç/Öz Kaynak Oranı: Toplam Borçlar / Öz Kaynaklar. Bu oran, işletmenin finansmanında ne kadar borç kullandığını ve sermaye yapısının risk seviyesini gösterir.

Bu analiz yöntemleri, bilançonun sadece bir tablo olmaktan çıkıp, işletmenin geleceğine ışık tutan bir yol haritasına dönüşmesini sağlar.

Bu blog yazımız, bilançonun karmaşık dünyasını adım adım açıklayarak, finansal okuryazarlığınızı güçlendirmeyi hedefler. Unutmayın ki, bir işletmenin finansal sağlığını anlamak, en temelden yani bilançoyu okuyarak başlar.

Noyax'ın bir "tık" ile size sağladığı genel ve ayrıntılı bilanço raporlarını dönemsel olarak takip ederek işletmenizin finansal sağlığını güvenilir bir biçimde izleyebilirsiniz.